معنای لغوی کارفرما صاحب کار، صاحب کارخانه و شخصی است که فرمان یا دستور کاری را بدهد و در برابر وی، کارگر قرار دارد. در اصطلاح حقوقی هم کارفرما به شخصی می گویند که دیگری را اجیر نماید تا به دستور او کار مشخصی را انجام دهد.
پس کارفرما، شخص حقیقی و حقوقی می باشد که یک واحد اقتصادی را با استفاده از توان 1 یا چند نیروی انسانی به انضمام تعدادی تجهیزات و ماشین‌آلات اداره می نماید.
برای حمایت از کارگر که در مقابل کارفرما، طرف ضعیف به شمار می رود، قانونگذار در قانون کار بعضی مقررات حمایتی را وضع نموده است و نیز قانون مسئولیت مدنی در تکمیل مقررات قانون کار، دارای مقرراتی است که با استفاده از آن از اشخاص ثالثی که امکان دارد از فعالیت کارگر صدمات یا خسارت‌هایی ببینند، حمایت می‌کند.

مسئولیت کارفرما در مقابل کارگر در برابر اشخاص ثالث

مثلا چنانچه کارگر عملی انجام دهد که به دنبال آن خسارتی به شخص ثالث مثل عابران پیاده یا اشخاص حاضر در صحنه وارد گردد، چنانچه شخص ثالث آسیب دیده بخواهد به کارگر مراجعه کند، به سبب پایین بودن قدرت جبران خسارت از طرف کارگر، به احتمال زیاد در عمل، خسارت وارد ششده به شخص ثالث جبران نمی شود از همین رو قانونگذار مقرراتی وضع نموده تا چنانچه فعالیت کارگر مسبب ایجاد آسیب به شخص ثالثی گردید، کارفرما مسئول جبران زیان باشد. البته شرایطی هم وجود دارد که کارفرما قادر است آن را اثبات کرده و خود را از مسئولیت مبرا نماید ولی در حالت کلی اولین و مهم ترین قاعده‌ ای که در این زمینه وجود دارد، این می باشد که کارفرما مسئول جبران ضرر و زیان های وارد شده به اشخاص ثالث است.

مسئولیت کارفرما در مقابل کارگر

مسئله ی دیگر مسئولیت کارفرما در برابر کارگر درباره ی حوادثی می باشد که در هنگام کار برای وی به وجود می‌آید و مسبب خسارت‌ها و صدماتی به وی می گردد. در رابطه با این موضوع هم قانونگذار قوانینی را دز نظر گرفته است و آن این است که چنانچه این خسارت‌ها به سبب حوادث کار باشد، کارفرما مسئول جبران آسیب ها و خسارت‌های کارگر می باشد. مطابق ماده ی ۹۵ قانون کار، مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار وظیفه ی کارفرما یا مسئولان واحدهای موضوع بیلن گردیده در ماده ی ۸۵ این قانون است. هر‌ زمان که بر اثر عدم رعایت مقررات ذکر شده از طرف کارفرما یا مسئولان واحد، حادثه‌ای اتفاق افتد، کارفرما یا مسئول مذکور از لحاظ ‌کیفری و حقوقی و همچنین مجازات‌های درج شده در این قانون مسئول می باشد. موضوع دیگری که می بایست به آن توجه شود این می باشد که امکان دارد کارفرما به صورت مستقیم دخالتی در وارد گردیدن خسارت نداشته باشد ولی از نظر حمایت از کارگر، قانونگذار ، کارفرما را موظف به جبران خسارت نموده است، به همین جهت مخصوصا در بعضی فعالیت‌ها الزاماتی برای بیمه کردن کارگر وجود دارد.
در ماده ی ۱۴۸ قانون کار، کارفرمایان کارگاه‌های مشمول این قانون را موظف نموده است که بر طبق قانون تأمین اجتماعی، نسبت به بیمه کردن کارگران واحد خود اقدام‌ نمایند. بر طبق آن، هر کارفرمایی وظیفه دارد کارگران ثابت و دائمش را بیمه نماید تا چنانچه خساراتی در زمان کار به کارگر وارد شد، از راه بیمه جبران گردد. بخش عمده ی حق بیمه را هم کارفرما و قسمتی جزیی از آن را کارگر پرداخت می کند. به جز بیمه تامین اجتماعی، در رابطه با کارگران غیر دائم مثل کارگران ساختمانی، به سبب ورود خسارات و آسیب احتمالی به آن ها، مقرراتی جهت الزام کارفرمایان برای اینکه کارگرانشان را بیمه نمایند در نظر گرفته شده که در اینجا هم پرداخت حق بیمه وظیفه ی کارفرما می باشد.
همه ی این مقررات جهت حمایت از کارگران وضع گردیده و این مسئله به این معنی می باشد که اگر در حین کار خساراتی وارد شود، کارفرما مسئول بوده و می بایست مسئولیت خود را هم بیمه نماید تا چنانچه در آینده توانایی مالی جهت پرداخت خسارات کارگر را نداشت، بیمه این خسارت‌ها را بپردازد و در نهایت خسارات کارگر جبران‌نشده باقی نماند.

ارکان تحقق مسئولیت مدنی کارفرما

جهت تحقق مسئولیت مدنی کارفرما برای جبران صدمات وارد شده به کارگران می بایست ارکان و شرایطی جمع باشند که ثابت کردن آنها بر عهده ی کارگر می باشد.
زیان می بایست مسلم باشد: یعنی زیان پدید آمده باشد. به عبارتی زیان بایستی فعلیت پیدا کرده یا اینکه به یقین و بدون تردید در آینده نزدیک به وجود آید. خسارت های احتمالی و فرضی را نمی‌توان زیان گفت و از همین رو هم به آن خسارت تعلق نمی‌گیرد ولی ضرری که تحقق آن در آینده به احتمال قوی انجام گیرد، مسلم و قطعی به شمار می رود.
زیان می بایست ویژه و خاص باشد: ویژه بودن زیان یعنی فقط افراد مشخصی که در اثر عمل کارفرما حادثه دیده اند، می‌توانند خواهان جبران زیان گردند و نه بقیه کارگران. مثلا چنانچه به دلیل وجود نداشتن تجهیزات ایمنی کارگر الف صدمه ببیند، کارگر ب قادر نیست بخواهد که زیان وارد شده را جبران کنند.
خسارت می بایست مستقیم باشد: زیان مستقیم یعنی می بایست یک رابطه ی عرفی مستقیم بین کار زیان‌بار و ورود حسارت به کارگر ضرر دیده وجود داشته باشد به طوری که از لحاظ عرفی ضرر وارد شده به صورت مستقیم از کار مذکور ناشی گردیده باشد.
زیان نبایستی ترمیم گردیده باشد: هدف مسئولیت مدنی ترمیم زیانی می باشد که به زیان ‌دیده وارد گردیده است و به محض این که ترمیم انجام شود، دیگر حرفی از مسئولیت مدنی زده نمی شود.
زیان نبایستی از کار خود کارگر ایجاد شده باشد: چنانچه زیان حاصل از عمل کارگر خسارت دیده باشد، این زیان قابل جبران نمی باشد.
زیان های وارد شده در یک کارگاه در مورد مسئولیت کارفرما در مقابل کارگر
بعضی وقت ها امکان دارد از فعالیت یک شرکت یا کارگاه، زیان هایی وارد گردد که در آن، افراد گوناگونی دست‌اندرکار هستند. سرپرست کارگاه به مقدار تقصیری که مرتکب گردیده البته چنانچه تقصیر وی در وقوع حادثه تاثیر داشته باشد،دارای مسئولیت است ولی این مسئله مسئولیت کارفرما در برابر فرد زیان ‌دیده را رفع نمی کند. در واقع کارفرما هم مسئول می باشد و در صورتی که سرپرست هم کوتاهی نموده ومرتکب تقصیری شده باشد، از باب تقصیرش مسئول است ولی این مسئله مسئولیت کارفرما را رفع نمی نماید. چنانچه کارفرما مجبور به پرداخت همه ی خسارت گردد، قادر است به سرپرست کارگاه که در حادثه مقصر بوده ، مراجعه نماید و به سبب اینکه مسبب مسئولیت وی در برابر اشخاص ثالث گردید است، از وی تقاضای جبران خسارت‌های متحمل گردیده توسط او را نماید. و نیز در صورتی که افراد دیگری مثل سرپرست کارگاه در این مسئله دخالت داشتند و کوتاهی آن ها مسبب زیان گردیده باشد، کارفرما نخست خسارت‌های کارگر را پرداخت می کند و بعد قادر است با مراجعه به مسئول حادثه، از وی درخواست جبران خسارت نماید.