دیه از بیت المال

بر اساس ماده ی ۴۴۸ قانون قانون مجازات اسلامی، دیه به مقدار مال مشخصی می گویند که در شرع  به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت یا جنایت عمدی در مواردی که به هر دلیلی امکان قصاص وجود نداشته باشد، مقرر گردیده ‌است.
بنابراین در مواردی که امکان محکوم شدن شخص به پرداخت دیه وجود ندارد و یا به واسطه شرایطی دیگر که در قانون مشخص شده است، پرداخت دیه از طریق بیت المال انجام می شود.

مواردی که در آن پرداخت دیه از طریق بیت المال صورت می پذیرد:

خطا یا اشتباه قاضی

چنانچه در پرونده ای، اشتباه یا تقصیر قاضی اثبات گردد و حکم صادره در رابطه با پرونده، موجب اجرای قصاص یا قطع عضو گردد، بر طبق ماده ی ۱۳ قانون مجازات اسلامی، پرداخت دیه از بیت المال انجام می شود.
نکته ی قابل ذکر این است که اگر اشتباه قاضی در رابطه با حکم صادره،عمدی باشد، مسئولیت کیفری و مدنی به دنبال خواهد داشت و دیه را باید خود او بپردازد.

سوگند طرفین دعوا

در شرایطی که هیچ کدام از طرفین دعوا قصد نداشته باشند که سوگند یاد کنند، یعنی خواهان نخواهد قسم یاد کند، باقسم خوردن خوانده (شخصی که علیه وی دعوی مطرح گزدیده است) دعوی مطرح شده پایان می یابد، بنابراین پرداخت دیه از بیت المال انجام می شود.

دفاع مشروع

چنانچه شخصی در برابر تهاجم شخص دیوانه ای از خود دفاع نماید، بر طبق تبصره ی ۳ ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی، پرداخت دیه از طریق بیت المال انجام می گیرد.
لازم به ذکر است که شرایط دفاع مشروع باید رعایت شده باشد.

سوگند متهم

در صورت رخ دادنجنایتی، اگر کسی کشته شود یا قاتل شناسایی نگردد، چنناچه نوبت به سوگند متهم برسد و وی سوگند یاد کند که این کار را انجام نداده است، بر طبق ماده ی ۴۸۴ قانون مجازات اسلامی، پرداخت دیه  توسط بیت المال صورت می پذیرد.

لوث (ظن قوی به متهم)

چنانچه ظن (حالتی که بالاتر از شک است) قوی نسبت به متهم وجود داشته باشد، قاعده لوث مطرح می گردد و در صورتی که مدعی علیه سوگند بخورد، بر اساس ماده ۴۸۴ قانون مجازات اسلامی، پرداخت دیه از بیت المال خواهد بود.
لازم به ذکر است که چنانچه لوث علیه 2 یا چند نفر به صورت مردد ثابت باشد، و اگر تمامی آن ها قسامه (سوگند بخورند که بیگناه می باشند) بخورند و اعلام برائت نمایند، بر طبق ماده ی ۳۳۳ قانون مجازات اسلامی، پرداخت دیه توسط بیت المال انجام می شود.

وجود نداشتن عاقله یا ناتوانی در پرداخت توسط عاقله

بر اساس ماده ۴۷۰ قانون مجازات اسلامی، چنانچه مرتکب دارای عاقله نباشد و یا توانایی پرداخت دیه را نداشته باشد، یا عاقله وی قادر نباشد دیه را پرداخت کند، پرداخت دیه از طریق بیت المال انجام می گیرد.

مرگ یا فرار مرتکب

در جنایت شبه عمد اگر به سبب مرگ یا فرار مرتکب دسترسی به وی ممکن نباشد، دیه از اموال وی پرداخت می گردد و اگر دارایی های او توان پرادخت دیه را نداشته باشد، بر طبق ماده ۴۷۴ قانون مجازات اسلامی، دیه از بیت المال پرداخت می گردد.
در جنایت خطای محض، نظیر جنایت شبه عمد برخورد می گردد و اگر دارایی های وی برای پرداخت دیه کافی نباشد، بر طبق ماده ۴۷۵ قانون مجازات اسلامی، دیه از بیت المال پرداخت می شود.

ازدحام

در صورتی که  شخصی در اثر ازدحام کشته شود، بر اساس ماده ۴۸۷ قانون مجازات اسلامی، پرداخت دیه توسط بیت المال انجام می شود.

عدم شناسایی قاتل

چنانچه شخصی به قتل برسد و قاتل شناسایی نگردد، بر طبق ماده ۴۸۷ قانون مجازات اسلامی، دیه از بیت المال پرداخت می گردد.

مامور در حال انجام وظیفه

اگر ماموری در اجرای وظایف قانونی، عملی را بر طبق قانون انجاد دهد و آن عمل مسبب فوت یا صدمه بدنی فردی شود، بر اساس ماده ۴۷۳ قانون مجازات اسلامی، دیه از بیت المال پرداخت می شود.
مثل خطای تک تیر اندازی که موجب فوت فرد دیگری شود.

اجرای حکم

بر طبق ماده ی ۴۸۶ قانون مجازات اسلامی، هر زمان بعد از اجرای حکم قصاص، حد یا تعزیر که مسبب قتل یا صدمه بدنی شده باشد، اگر عدم صحت حکم صادره اثبات گردد، پرداخت دیه از بیت المال انجام می شود.

منطقه ممنوعه

بر اساس تبصره ی ماده ۴۷۳ قانون مجازات اسلامی، اگر فردی با علم به خطر یا از روی تقصیر، وارد منطقه ممنوعه شود( مثل مناطق نظامی و یا مناطقی که ورود به آن ها ممنوع می باشد) و بر اساس مقررات، هدف قرار بگیرد، دیه ی او از بیت المال پرداخت خواهد شد.
شایان ذکر می باشد که در صورتی دیه از طریق بیت المال پرداخت می گردد که شخص از ممنوعه بودن مکان، اطلاع نداشته باشد.

اشخاص مجهول الهویه

در صورتی که مصدوم مجهول‌الهویه باشد و در اثر صدمه غیرعمد فوت کند و اولیای دم وی مشخص نباشد،دادستان بعد از تشکیل پرونده، اگر مرتکب شناسایی گردد، دیه از وی گرفته می شود و به حساب بیت المال واریز خواهد شد تا در صورت پیدا دشن اولیا دم به آن ها پرداخت گردد.
اما اگر اولیا مجهول الهویه مشخص باشد ولی قاتل شناسایی نشود، پرداخت دیه از طریق بیت المال انجام می گیرد.