دیه عقل
افراد توسط قوه تفکر خود قادر به انجام کلیه امور روزانه خود هستند، بنابراین اگر فردی چه عمدا و غیر عمدی به شخصی جنایتی وارد کند، که بر اثر آن جنایت به عقل شخص آسیب برسد، باید دیه آن را پرداخت کند که این دیه باتوجه به مقدار خسارت وارد شده به عقل متفاوت است.
دیه زوال عقل
مطابق ماده ی 675 قانون مجازات اسلامی بخش دیات:«زایل کردن عقل موجب دیه کامل و ایجاد نقص در آن موجب ارش است، خواه جنایت در اثر ایراد ضربه و جراحت و خواه ترساندن و مانند آن باشد.»
با استناد به این ماده متوجه می شویم که تفاوتی بین دیه زوال عقل از راه جنایت عمدی با غیر عمدی وجود ندارد.
لازم به ذکر است در صورتی که مجنی علیه دچار جنون ادواری شود ارش ثابت است.
دیه ایجاد نقص در عقل
برخی اوقات آسیب وارد شده به عقل موجب زوال کامل آن نمی شود، بلکه باعث ایجاد نقص می شود، که در این حالت هم فرقی در جنایت عمدی و غیر عمدی نیست و شخص مکلف به پرداخت ارش به شخص آسیب دیده خواهد بود.
زوال عقل کمتر از حد جنون
مطابق ماده ی 676 قانون مجازات اسلامی، در زوال و نقصان حافظه و نیز اختلال روانی در صورتی که به حد جنون نرسد ارش ثابت است.
مقصود از این ماده این است که چنانچه آسیب وارده مسبب دیوانه شدن شخص نشود، فقط ارش ثابت می باشد.
زوال عقل بر اثر شکستن سر یا صورت
ماده ی 678 قانون مجازات اسلامی بیان می دارد:«هرگاه در اثر صدمه ای مثل شکستن سر یا صورت، عقل زائل گردد یا نقصان یابد، هریک دیه یا ارش جداگانه ای دارد.» در این صورت مطابق حالات فوق به فرد دیه عقل تعلق خواهد گرفت و برای جراحات دیگر هم دیه یا ارش می گیرد.
دیه ی فرد بیهوش شده
ماده ی 680 قاون مجازات اسلامی بیان می کند:«هرگاه در اثر جنایتی مجنیٌ علیه بیهوش شود و به اغماء برود، چنانچه منتهی به فوت وی شود، دیه نفس ثابت می شود و چنانچه به هوش آید، نسبت به زمانی که بیهوش بوده، ارش ثابت می‌شود و چنانچه عوارض و آسیب های دیگری نیز به وجود آید، دیه یا ارش عوارض مزبور نیز باید پرداخت شود.»
جنایت بر کسی که در اغما یا بیهوشی و مانند آن است از جهت احکام مزبوط به قصاص و دیه، جنایت بر شخص هوشیار محسوب می شود.
دیه عقل در سال 1401
دیه ی کامل در سال 1401 معادل ششصد میلیون تومان است، بنابراین اگر عقل شخص از بین برود، به او کل این مقدار تعلق می گیرد، و اگر ارش به آن تعلق بگیرد، به نظریه پزشکی قانونی نیاز خواهد بود.